Wokół „Ponurego”

1. Przygotowywanie materiałów wybuchowych do akcji "Jula" Co do zasady oddziały akowskie prowadziły działania na własnym terenie. Zdarzały się jednak sytuacje, kiedy wyspecjalizowane w danej dziedzinie grupy wykonywały zadania na innych obszarach. Tak było m.in. w lipcu 1944 r. podczas opisywanej w pierwszym rozdziale próby likwidacji w Krakowie szefa policji i SS Wilhelma Koppego. Podobna sytuacja miała miejsce w okręgu krakowskim trzy miesiące wcześniej. W nocy z 5 na 6 kwietnia wydzielona grupa „Zośkowców”, pod dowództwem pchor. Jerzego Jagiełły „Floriana” wysadziła most kolejowy koło Tryńczy na Podkarpaciu.

Najsłynniejszą akcją uwalniania więźniów w okupowanej Polsce była niezaprzeczalnie Akcja "Pod Arsenałem". Odbicie 26 marca 1943 r. z rąk Gestapo phm. pchor. Jana Bytnara "Rudego" oraz 20 innych osób, na stałe przeszło do legendy "Szarych Szeregów" oraz historii Armii Krajowej.

1. Arsenał w Warszawie Dość często uczestnicy akcji odbijania więźniów znali uwalniane osoby. W wielu przypadkach uderzenia przeprowadzano w celu ratowania towarzyszy broni. Najsłynniejszym tego typu działaniem było uwolnienie więźniów z konwoju Gestapo 26 marca 1943 r. w Warszawie. Uderzeniem, które przeszło do legendy pod nazwą akcja „Pod Arsenałem”, dowodził komendant Chorągwi Warszawskiej „Szarych Szeregów” pchor. Stanisław Broniewski „Stefan” vel „Orsza”. Było to pierwsze tak duże wystąpienie zbrojne harcerskich Grup Szturmowych (GS) w stolicy.

Właśnie ruszyła przedsprzedaż mojej najnowszej książki pt. "Pułkownik »Ponury«. Biografia cichociemnego Jana Piwnika". Oficjalna premiera w czerwcu br. w 80. rocznicę jego bohaterskiej śmierci.  

1. Od lewej: Irena Bredel "Alina" i Leta Elżbieta Ostrowska "Justyna" Gdyby nie ofiarność polskich kobiet, dzieje AK byłyby o wiele uboższe. Panie stanowiły 10 procent wszystkich członków organizacji i służyły niemal w każdej strukturze podziemia. Najliczniej reprezentowane były sanitariuszki i łączniczki. Wiele kobiet pracowało w wywiadzie oraz służyło w Oddziałach Dyspozycyjnych Kedywu. Zdarzały się nawet przypadki pań walczących z bronią w ręku w grupach partyzanckich oraz uczestniczących w wykonywaniu wyroków śmierci. Do niecodziennego zdarzenia doszło 15 marca 1944 r. w Warszawie, kiedy to grupa likwidacyjna złożona z samych kobiet zastrzeliła jednego z warszawskich konfidentów.

1. Gmach Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego przy al. Szucha 25 w Warszawie, w którym podczas wojny mieścił się urząd Komendanta Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa w dystrykcie warszawskim Zapewnienie bezpieczeństwa poszczególnym strukturom AK dawało gwarancję trwałości armii Polskiego Państwa Podziemnego. Działania kontrwywiadu nie ograniczały się jedynie do rozpracowywania i likwidacji osób odpowiedzialnych za poszczególne wsypy w podziemiu. Praca szła o wiele dalej. Niezwykle istotne było wyprzedzanie uderzeń wroga poprzez infiltrowanie funkcjonariuszy służb bezpieczeństwa oraz innych przedstawicieli władz okupacyjnych. Jedną z najbardziej ryzykownych metod było pozyskiwanie informacji sposobem na tzw. „rozmówcę”. Do najwyższych rangą oficerów niemieckich rozpracowywanych w ten sposób należał SS-Obersturmbannführer (podpułkownik) dr Ernst Kah.

Jest mi niezmiernie miło poinformować, że książka pt. "Pułkownik »Ponury«. Biografia cichociemnego Jana Piwnika" zostanie wydana w czerwcu 2024 r. w "Czarnej serii" Wydawnictwa Znak, w której publikowali tak uznani historycy jak: Antony Beevor, Norman Davies, Ian Kershaw, Roger Moorhouse, Timothy Snyder, a w 2022 r. ukazała się książka pt. "Zlikwidować! Agenci Gestapo i NKWD w szeregach polskiego podziemia", którą napisałem wraz z Bartłomiejem Szyprowskim. (Autor zdjęcia na okładce ppor. cz. w. Feliks Konderko „Jerzy” © Copyright by Mariusz Baran-Barański)

1. Bronisław Pietraszewicz "Lot" Początek 1944 r. był dla akowskich likwidatorów niezbyt pomyślnym okresem. Po styczniowych nieudanych próbach zgładzenia Ludwiga Fischera pod Warszawą, a następnie Hansa Franka koło Krakowa, atmosfera w dowództwie AK nie była najlepsza. Dopiero likwidacja dowódcy SS i policji na dystrykt warszawski Generalnego Gubernatorstwa, SS-Brigadeführera und Generalmajora der Polizei Franza Kutschery, przeprowadzona 1 lutego przez żołnierzy „Pegaza”, poprawiła nastroje w Komendzie Głównej. Niestety sukces został okupiony znacznymi stratami.

1. Kotwica Polski Walczącej na pomniku w pobliżu miejsca akcji Jedną z największych trudności przy opisywaniu akcji podziemnych stanowi ustalenie strat okupanta. Problem wynika z dość dużych rozbieżności występujących w źródłach strony atakującej oraz atakowanej. Czasami różnią się one o kilka, kilkanaście osób, jednak zdarzają się przypadki kilkukrotnej rozbieżności. Jako przykład niech posłuży akcja wysadzenia w nocy z 11 na 12 grudnia 1943 r. w pobliżu Celestynowa niemieckiego pociągu urlopowego przez oddział cichociemnego por. Józefa Czumy „Skrytego”.

1. Żołnierze Wehrmachtu podczas apelu AK cierpiała na chroniczny brak uzbrojenia. W niektórych oddziałach broń posiadało zaledwie 10 procent żołnierzy i była ona przekazywana z rąk do rąk niczym największa świętość. W perspektywie przygotowywanego powstania powszechnego oraz bieżącej działalności niezbędne było zdobywanie uzbrojenia na nieprzyjacielu. Jedną z najbardziej brawurowych akcji tego typu było wyniesienie broni z magazynów niemieckich „Gamrat” koło Jasła przez oddział pod dowództwem por. Antoniego Holika „Gazdy” nocą z 4 na 5 grudnia 1943 r.